Regestendatenbank - 201.916 Regesten im Volltext

RI IV Lothar III. und ältere Staufer (1125-1197) - RI IV,1,1

Sie sehen den Datensatz 36 von insgesamt 673.

Lothar und die sächsischen Fürsten Bischof Reinhard von Halberstadt, Erzbischof Adelgot von Magdeburg, Pfalzgraf Friedrich von Sommerschenburg, Markgraf Rudolf, Friedrich von Arnsberg, dessen Bruder Heinrich, Heinrich von Limburg und Hermann von Calvelage besiegen Kaiser Heinrich V. Im Vorstreit wird Hoier von Mansfeld, welchem der Kaiser für den Fall des Sieges die sächsische Herzogswürde versprochen haben soll, von Wiprecht dem Jüngeren von Groitzsch getötet. Bischof Reinhard verwehrt den Toten der kaiserlichen Seite das kirchliche Begräbnis. Heinrich flieht geschlagen aus Sachsen.

Überlieferung/Literatur

Alexander Minorita, Expositio in Apocalypsim c. 20, hg. A. Wachtel, MGH. Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters 1, 1955 S. 410. Ann. Admunt. cont. Claustroneoburg. prima zu 1115, MGH SS 9 S. 612. Ann. S. Blasii Brunsvic. zu 1115, MGH SS 24 S. 824. Ann. Bremenses zu 1115, MGH SS 17 S. 856. Ann. S. Disib. zu 1115, MGH SS 17 S. 22: ... et post octavam epiphaniae cum Saxonibus pugna facta multos suorum perdens revertitur... Ann. Hild. zu 1115, MGH SSrerGerm 8 S. 63: Imperator vero eis in loco, qui dicitur Welpesholt, occurit; ibique III. idus febr. acriter cum eo congrediuntur et victoria plena potiuntur. Ann. Magd. zu 1115, MGH SS 16 S. 182. Ann. Mellic. zu 1114, MGH SS 9 S. 501. Ann. Palid. (zu 1115), MGH SS 16 S. 76. Ann. Patherb. zu 1115, hg. Scheffer-Boichorst S. 129. Ann. S. Pauli Vird. zu 1115, MGH SS 16 S. 501: bellum apud Welfelzozt. Ann. Pegav. zu 1115, MGH SS 16 S. 252: Ventum erat ad tempus indictum et locum, qui Welfesholz dicitur, et ibidem propter hiemis asperitatem ac nivium importunitatem bellum in crastinum differtur. Nocte transacta sub tempore primae surgentis aurorae Reinhardus episcopus inter missarum sollempnia verbum fecit ad populum monens eos divinam implorare clementiam ... in primo congressu Hogerus cum suis locatus, prior omnibus a suis paululum cum quodam Luotolfo remotus et audaciae iactantiam iungens solus equo desiliit et manu gladium exertum gerens in Saxones praeceps accurit. Quem Wicpertus iunior duobus sibi sociatis Cuonrado et Hermanno fratribus, viribus valde praestantibus, nil moratus aggreditur, forti nisu cuspide in eius pectus vibrata ... Saxones pro se patriaque viriliter agentes hostes nec spe nec timore enitentes quasi oves tanto furore aggressi sunt, ut XXX seu XX ab uno Saxonum occumberent. Tota ergo die pugnatum est et nox interveniens bellum diremit. Ita rex victus fugatus est a Saxonibus... Ann. S. Petri Erphesf. antiqui zu 1115, in: Mon. Erphesf., MGH SSrerGerm 42 S. 16: Bellum fuit in Welfesholz III. idus feb. Ebenda, Appendix. Series regum et archiepiscoporum Moguntinorum S. 21: Heinricus V, qui pugnavit in Welfisholz anno incarnationis Domini mill. Co XVmo . Ann. S. Petri Erphesf. breves/maiores zu 1115, in: Mon. Erphesf., MGH SSrerGerm 42 S. 50f. Ann. Rosenv. zu 1115, MGH SS 16 S. 104: Factum est bellum in Saxonia inter imperatorem et principes, III. ydus februarii, in loco, qui dicitur Welpesholt, ubi victus aufugit suorum plurimis amissis. Ann. Stederburgenses zu 1114, MGH SS 16 S. 203. Ann. Saxo zu 1115, MGH SS 6 S. 751. Ebenda zu 1125, S. 762: Quocumque enim se verterat (sc. Lothar) speciali quodam fato, quo Cesar Iulius usus, vincebat. Ut enim de aliis preliis taceam, que Deo favente gloriose gessit, Heinrico inperatori hostiliter Saxoniam invadenti in loco, qui dicitur Welpesholt, viriliter occurit eumque vincendo fugavit. Chron. Gozec. II, 6, MGH SS 10 S. 152; hg. R. Ahlfeld, in: JbGMittelOstdtld 16/17 (1968) S. 36: Anno MCXVI apud Uuelfesholz illato bello Saxonibus uincitur, fugatur rex Heinricus. Cron. S. Petri Erford. mod. zu 1115, in: Mon. Erphesf., MGH SSrerGerm 42 S. 161. Chron. Regia Coloniens. Rez. I zu 1115, MGH SSrerGerm 18 S. 56: Imperator vero haut segniter eis in loco, qui ... Occiditur ibi ex parte regis Hagerus, vir fortis, et Cunradus de Merigon multique alii. Ebenda Rez. II: Contra quem idem dux cum Saxonibus adiuncto sibi Friderico archiepiscopo cum Coloniensibus, Friderico comite Westfalie ... properat in loco qui dicitur Welpishold; ubi commisso certamine imperator terga vertit, et plenam victoriam principes assecuntur. Die Corveyer Annalen, Textbearbeitung und Kommentar von J. Prinz, 1982 S. 138: (zu 1115) Saxones contra Heinricum V. bellum fecerunt in Welpesholte, dei gratia victores. Ekkehard, Chron. zu 1115, MGH SS 6 S. 248f. = Ekkehard Rez. III zu 1115, hg. Schmale S. 312: Cumque per aliquot dies pars utraque alteri minaretur et parceret, quidam vir fortis nomine Hoger ... Saxones suos nimirum compatriotas audacter invasit ipseque leonina ferocitate dimicans glorię cupiditatem, qua flagrabat, multis secum cadentibus propria morte comprobavit. Interfuit huic conflictui, immo, ut aiunt, quodammodo prefuit episcopus Halberstatensis Reinhardus, qui dudum ab imperatore non modice fuit iniuratus, qui nimirum suis magnam predicavit iusticię consolationem, imperatoris vero de parte cęsis etiam sepulturę interdixit communionem. Gesta ep. Halberstad., MGH SS 23 S. 104: ... innumerabili equitum et peditum multitudine congregata eidem imperatori in campo Welpesholt occurrerunt, et invocato Dei auxilio et prothomartiris Stephani, signiferi summi regis, viriliter prelium committentes favente divina gratia victoriam sunt adepti, et de exercitu imperatoris multis milibus nobilibus ac ingenuis gladio interfectis, ipsum imperatorem in fugam etiam converterunt. Occubuit etiam ... vir quidam nobilis Hogerus nomine, comes de Mansvelth. Gesta archiep. Magd. c. 24, MGH SS 14 S. 410: Heinricus ... iterum Saxoniam opprimere volens, cui idem archiepiscopus (sc. Adelgot) cum Reinhardo Halverstadensi episcopo et ceteris Saxonie principibus occurens congreditur. Incarnationis Domini, Anno milleno centeno ter quoque quino / silvam Welphonis maculavit gutta cruoris'. Ubi cesar victus aufugit, suorum pluribus occisis; inter quos Hogerus de Mansfelt, vir fortis, etiam occubuit, qui eiusdem belli incensor erat precipuus. Helmold, Cron. Slav. I, 40, MGH SSrerGerm 32 S. 81: ... in loco, qui dicitur Welpesholt, produxeruntque exercitum suum adversus exercitum regis, licet impares numero. Tres enim contra quinque pugnaverunt. Conmissumque est prelium illud nostra etate famosissimum kal. februarii, quo Saxones superiores inventi virtutem regis attriverunt. Cecidit in eo bello Hogerus princeps militiae regis, natus et ipse Saxonia, destinatus ad ducatum Saxoniae, si res prospere cessissent. Sächs. Weltchronik Rez. C c. 206, 211, 220, hg. L. Weiland, MGH Dt. Chron. 2, 1877 S. 186, 187f., 190. Thioderici aeditui Tuitiensis summa chronicorum, MGH SS 14 S. 572. Münsterscher Domnekrolog, zu Februar 11, Nordrhein-Westfälisches Staatsarchiv Münster, Msc. I 9 f. 165: bellum actum est in Welpesholte. Reg.: Knipping, Regesten Köln 2 Nr. 110. Vogt, Herzogtum S. 156 Nr. 34.

Kommentar

Über spätere Quellen vgl. C. HARTUNG, Die Schlacht am Welfesholze am 11. Februar 1115 nach zeitgenössischen und späteren Berichten, in: Mansfelder Blätter 3 (1889) S. 1-39, und R. HOLTZMANN, Sagengeschichtliches zur Schlacht am Welfesholz, in: Sachsen und Anhalt 10 (1934) S. 71-105, Wiederabdruck in: R. HOLTZMANN, Aufsätze zur deutschen Geschichte im Mittelelberaum, 1962 S. 255-289, der wahrscheinlich macht, daß bereits bald nach 1115 auf dem 4 Kilometer östl. Hettstedt gelegenen Gefechtsfeld ein Siegeszeichen errichtet wurde, das 1289/90 von Rudolf von Habsburg nach Kloster Wiederstedt verbracht und durch eine Kapelle ersetzt wurde; ein neues hölzernes Standbild hat sich bis in die Zeit Martin Luthers erhalten. - Die Teilnahme Erzbischof Friedrichs von Köln auf Seiten der Sachsen ist nur durch die jüngere Rez. der Königschronik überliefert und unglaubwürdig. Hingegen könnte Adelgot von Magdeburg dabeigewesen sein, vgl. D. CLAUDE, Geschichte des Erzbistums Magdeburg 1, 1972 S. 396. - Zu Heinrich von Limburg vgl. W. SCHOPPMANN, La formation et le développement territorial du duché de Limbourg du XIe siècle jusqu'en 1288, in: Bulletin de la Société Verviétoise d' Archéologie et d'Histoire 51 (1964) S. 41-53; über Hermann von Calvelage, Vetter Richenzas über die Northeimer Grafen, vgl. PETKE, Lothar S. 389-395; über Hoier von Mansfeld vgl. FENSKE, Adelsopposition, 1977 S. 84-86. - Wegen eines slavischen Angriffs, der am 9. Februar bei Köthen abgewehrt wurde (Ann. Magd., Ann. Saxo, Gesta archiep. Magd., Ann. Palid.), fehlte Otto von Ballenstedt mit seinem Aufgebot. - Wie sehr die Autorität Heinrichs V. durch den Sieg der Sachsen erschüttert war, ist dem nahezu vollständigen Aussetzen der Urkundentätigkeit des Saliers im Jahre 1115 zu entnehmen, vgl. STUMPF 3120-3122. - Vgl. zu Voraussetzungen und Folgen der Schlacht MEYER VON KNONAU, Jahrbücher 6 S. 322-325, VOGT, a.a.O. S. 17, PRINZ, Der Zerfall Engerns und die Schlacht am Welfesholz S. 75ff. (besonders S. 99 zur Notiz im münsterschen Nekrolog von 1286), FENSKE, a.a.O. S. 346f., W. GIESE, Sachsen und das Reich, 1979 S.190, W. GIESE, Reichsstrukturprobleme unter den Saliern - der Adel in Ostsachsen, in: ST. WEINFURTER (Hg.), Die Salier und das Reich 1, 1991 S. 305f.

Nachträge

Nachtrag einreichen
Einreichen
Empfohlene Zitierweise

RI IV,1,1 n. 36, in: Regesta Imperii Online,
URI: http://www.regesta-imperii.de/id/1115-02-11_3_0_4_1_1_36_36
(Abgerufen am 28.03.2024).